Sự phát triển mạnh mẽ của internet tại Việt Nam đã tạo ra một môi trường văn hóa mới trên không gian mạng, với số lượng người dùng lớn và mức độ tương tác cao. Môi trường này mang lại nhiều tiện ích và cơ hội như truy cập thông tin đa dạng, giao lưu văn hóa, thúc đẩy dân chủ hóa, quảng bá văn hóa, và định hướng tư tưởng.

Tuy nhiên, sự phát triển này cũng đặt ra không ít thách thức và nguy cơ. Thông tin sai lệch, tiêu cực, độc hại, phản văn hóa xuất hiện ngày càng nhiều, gây khó khăn trong việc kiểm chứng và kiểm soát thông tin. Các mặt tiêu cực trên môi trường mạng như lừa đảo, xâm phạm quyền riêng tư, và các hoạt động vi phạm pháp luật khác cũng gia. Bên cạnh đó, nguy cơ về an ninh mạng là một vấn đề đáng lo ngại với số lượng các vụ tấn công mạng và xâm nhập ngày càng tăng. Các thế lực thù địch cũng lợi dụng internet để chống phá, bôi đen chế độ, dẫn tới gây hoang mang dư luận, xói mòn niền tin của người dân vào sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và của Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Đảng và Nhà nước ta đã nhận thức rõ những tác động tích cực và tiêu cực này và đã ban hành nhiều văn bản pháp luật để quản lý hoạt động trên internet, đảm bảo an toàn thông tin mạng và xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh. Các cơ quan chức năng cũng tích cực phối hợp với các nhà cung cấp dịch vụ internet trong nước và quốc tế để ngăn chặn và gỡ bỏ thông tin xấu độc. Đồng thời, hệ thống thông tin chính thống về văn hóa, chính sách cũng được tăng cường để định hướng dư luận. Mặc dù đã có những chuyển biến tích cực, tình hình an ninh mạng vẫn có chiều hướng diễn biến phức tạp. Việc quản lý thông tin trên không gian mạng, đấu tranh với các thông tin sai lệch, tiêu cực và các nguy cơ an ninh mạng vẫn là một yêu cầu cấp thiết để xây dựng một môi trường văn hóa lành mạnh.

Để nắm biết thêm về những cơ sở lý luận và thực tiễn nền tảng về xây dựng môi trường văn hóa trên không gian mạng và khảo sát, đánh giá thực trạng việc xây dựng môi trường văn hóa trên không gian mạng ở Việt Nam hiện nay. Từ đó tìm ra những giải pháp thiết thực nhằm xây dựng một không gian văn hóa lành mạnh trên môi trường mạng tại Việt Nam. Thư viện tỉnh Vĩnh Long trân trọng giới thiệu đến quý bạn đọc quyển sách “ Môi trường văn hóa trên không gian mạng” do Từ Thị Loan chủ biên. Nhà xuất bản Văn hóa Dân Tộc phát hành năm 2023.

Trải dài trên 439 trang, quyển sách tập trung vào môi trường văn hóa trên không gian mạng ở Việt Nam hiện nay. Khám phá cơ sở lý luận, thực trạng và các phương diện pháp lý liên quan đến việc xây dựng và quản lý môi trường văn hóa. Đồng thời cũng nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế và đề xuất các giải pháp, dự báo, và định hướng phát triển trong tương lai. Các chủ đề chính bao gồm những tác động của Internet và công nghệ số đến văn hóa; sự đa dạng và phong phú của các hoạt động văn hóa trực tuyến; các thách thức đặt ra trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống... Ngoài ra quyển sách này còn thảo luận về vai trò của các cơ quan quản lý nhà nước và sự hợp tác giữa các bên liên quan trong việc tạo ra một không gian mạng văn hóa lành mạnh và bền vững.

Quyển sách gồm 4 chương chính, đề cập đến tổng quan, thực trạng, kinh nghiệm quốc tế và dự báo giải pháp xây dựng môi trường văn hóa trên không gian mạng.

Chương 1 tập trung vào tổng quan tình hình nghiên cứu, bao gồm cả nghiên cứu trên thế giới và trong nước, đồng thời xác định cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc xây dựng môi trường văn hóa trên không gian mạng.

Ở phần này sách đề cập đến các công trình nghiên cứu, các học giả, các trường phái lý thuyết hoặc các kết quả nổi bật từ các quốc gia và khu vực khác nhau trên thế giới về chủ đề này. Mục đích của việc tóm tắt các nghiên cứu của thế giới là để cung cấp một bức tranh tổng quan về những gì đã được khám phá và hiểu biết về môi trường văn hóa trên không gian mạng trên phạm vi toàn cầu, từ đó tạo tiền đề cho việc nghiên cứu và xây dựng môi trường văn hóa này tại Việt Nam. Ta có thể thấy qua các góc nhìn tiêu biểu sau:

Góc nhìn về môi trường rộng hơn: Khái niệm "môi trường" được đề cập đến một cách rộng rãi, như cách tiếp cận của Georges Olivier de Sardan về "môi trường" như là một thực thể có văn hóa, xã hội và lịch sử, tác động đến đời sống con người. Điều này cho thấy một góc nhìn tổng quan về sự tương tác giữa con người và môi trường sống, trong đó không gian mạng được xem là một phần của môi trường đó.

Góc nhìn xã hội học: Lý thuyết Hành vi Môi trường và Xã hội của Irwin Altman (1975): Tập trung vào các khái niệm như tính riêng tư, không gian cá nhân, lãnh thổ và sự đông đúc trong mối quan hệ giữa hành vi của con người và môi trường xung quanh, bao gồm cả môi trường xã hội và vật lý. Áp dụng vào không gian mạng, góc nhìn này có thể giúp hiểu cách con người quản lý thông tin cá nhân, tương tác trong các cộng đồng trực tuyến và phản ứng với mật độ thông tin hoặc sự tương tác. Góc độ duy vật biện chứng của chủ nghĩa Mác - Lênin (1981): Coi môi trường văn hóa là khâu trung gian giữa văn hóa của xã hội và văn hóa của mỗi cá nhân. Nó nhấn mạnh đến vai trò quyết định của các yếu tố vật chất và các cách thức hoạt động kinh tế trong việc hình thành và phát triển văn hóa, cũng như ảnh hưởng của văn hóa đến ý thức và định hướng giá trị của con người. Trong bối cảnh không gian mạng, góc nhìn này có thể xem xét sự ảnh hưởng của các nền tảng công nghệ, các hoạt động kinh doanh trực tuyến đến văn hóa và ngược lại.

Góc nhìn từ các nghiên cứu quốc tế: Mỗi nghiên cứu tập trung vào các khía cạnh khác nhau của sự tương tác văn hóa trong môi trường xuyên quốc gia và trực tuyến. Ví dụ: (a) Nghiên cứu của Ridding the Waves of Culture (2006) tập trung vào những bí quyết để kinh doanh hiệu quả trong môi trường văn hóa đa dạng. (b) Nghiên cứu của T. Trompenaars và C.H. Turner (2006) cung cấp những lý giải và trình bày cách các khác biệt văn hóa ảnh hưởng đến quá trình hội nhập và phát triển kinh doanh. (c) Nghiên cứu của Armin Skierlo (2008) xem xét sự sốc văn hóa và ảnh hưởng của nó đối với giao tiếp sinh viên quốc tế khi tương tác trong môi trường văn hóa xa lạ. (d) Công trình của E.L. Strelkova (2014) đi sâu vào các yếu tố cấu thành hệ sinh thái khái niệm môi trường văn hóa…Những nghiên cứu này, dù không trực tiếp về không gian mạng, gợi ý các góc nhìn đa dạng trong việc xem xét các yếu tố văn hóa, sự khác biệt văn hóa, tác động của môi trường đến hành vi và giao tiếp, cũng như các yếu tố cấu thành một môi trường văn hóa. Khi áp dụng vào không gian mạng, chúng cho thấy sự cần thiết phải xem xét các khía cạnh đa văn hóa, giao tiếp xuyên biên giới, tác động tâm lý và xã hội của môi trường trực tuyến.

Chương 2 mô tả thực trạng môi trường văn hóa và công tác xây dựng môi trường văn hóa trên không gian mạng ở Việt Nam hiện nay. Phân tích cả những phương diện tích cực và tiêu cực, đồng thời xem xét công tác xây dựng từ góc độ thể chế, quản lý, phát triển sản phẩm, dịch vụ văn hóa, đạo đức, lối sống, giá trị văn hóa và ứng dụng công nghệ. Thực trạng môi trường văn hóa trên không gian mạng ở Việt Nam hiện nay: Mô tả bức tranh toàn cảnh về môi trường văn hóa số tại Việt Nam, bao gồm cả những khía cạnh tích cực và tiêu cực.

+ Những phương diện tích cực:

Không gian mạng đã tạo ra sự đa dạng và phong phú trong các sản phẩm, dịch vụ và hoạt động văn hóa. Internet là môi trường tốt để phát huy tính tự do sáng tạo trong văn học, nghệ thuật. Các website, mạng xã hội, blog bằng tiếng Việt đã góp phần làm phong phú thêm đời sống văn hóa trực tuyến.

Trong lĩnh vực âm nhạc, Internet là một môi trường thưởng thức lý tưởng, giúp quảng bá các sản phẩm âm nhạc rộng rãi. Các nền tảng như YouTube trở thành kênh quan trọng để phổ biến âm nhạc. Trong lĩnh vực điện ảnh, Internet đã trở thành kênh phân phối quan trọng, với nhiều website chiếu phim trực tuyến. Sự xuất hiện của web drama và web series cũng là một điểm nổi bật. Internet tạo điều kiện thuận lợi cho việc quảng bá và tiếp cận các tác phẩm nghệ thuật ở nhiều lĩnh vực khác như mỹ thuật, nhiếp ảnh, văn học.

+ Những phương diện tiêu cực: sẽ tập trung vào những mặt trái và thách thức của môi trường văn hóa trực tuyến ở Việt Nam.

Thực trạng xây dựng môi trường văn hóa trên không gian mạng ở Việt Nam hiện nay: Phần này xem xét các nỗ lực và hoạt động đang được triển khai để xây dựng một môi trường văn hóa lành mạnh trên không gian mạng tại Việt Nam, dưới nhiều góc độ khác nhau.

* Nhìn từ phương diện thể chế và công tác quản lý:

Nhà nước đã có sự quan tâm và ban hành nhiều văn bản pháp lý nhằm quản lý môi trường văn hóa trên không gian mạng. Các văn bản này bao gồm các chỉ thị, nghị định liên quan đến thông tin điện tử, báo chí, xuất bản và các hoạt động văn hóa trên Internet.

Một số văn bản pháp lý quan trọng được đề cập bao gồm: Chỉ thị số 28-CT/TW, Chỉ thị số 30-CT/TW, Nghị định số 72/2013/NĐ-CP, Nghị định số 174/2013/NĐ-CP, Nghị định số 27/2018/NĐ-CP và nhiều văn bản khác. Các văn bản này điều chỉnh nhiều khía cạnh như quản lý nội dung thông tin, dịch vụ Internet, trò chơi điện tử, quảng cáo trực tuyến và các hành vi vi phạm trên mạng.

* Nhìn từ phương diện phát triển sản phẩm, dịch vụ và hoạt động văn hóa: Dựa trên mục lục, phần này sẽ xem xét việc tạo ra và phổ biến các sản phẩm văn hóa tích cực, lành mạnh trên không gian mạng.

* Nhìn từ phương diện đạo đức, lối sống, văn hóa ứng xử: Dựa trên mục lục, phần này sẽ tập trung vào các vấn đề về chuẩn mực đạo đức, hành vi ứng xử văn minh trên mạng.

* Nhìn từ phương diện giá trị văn hóa: Dựa trên mục lục, phần này  sẽ xem xét việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống trên không gian mạng.

* Nhìn từ phương diện ứng dụng công nghệ, kỹ thuật, thiết kế, thẩm mỹ: Dựa trên mục lục, phần này sẽ xem xét vai trò của công nghệ trong việc xây dựng môi trường văn hóa trực tuyến.

Chương 3 trình bày kinh nghiệm quốc tế về xây dựng môi trường văn hóa trên không gian mạng từ nhiều quốc gia khác nhau, bao gồm Hoa Kỳ, Vương quốc Anh, Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc. Từ kinh nghiệm mỗi quốc gia được trình bày theo các khía cạnh như hoàn thiện thể chế, phát triển sản phẩm văn hóa, xây dựng đạo đức, văn hóa ứng xử, giá trị văn hóa và ứng dụng công nghệ. Chương này cũng đưa ra những bài học và gợi mở cho Việt Nam.

Chương 4 đưa ra dự báo về xu hướng phát triển của môi trường văn hóa trên không gian mạng và những thách thức đặt ra, đặc biệt đối với Việt Nam. Dựa trên dự báo, chương này đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả xây dựng môi trường văn hóa trên không gian mạng ở Việt Nam, tập trung vào tuyên truyền, giáo dục, hoàn thiện thể chế, kiện toàn quản lý, nâng cao chất lượng sản phẩm, xây dựng văn hóa ứng xử, phát huy vai trò của khoa học công nghệ và tăng cường phối hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội.

1. Dự báo xu hướng phát triển của môi trường văn hóa trên không gian mạng và những thách thức đặt ra : Tập trung vào việc phân tích và dự đoán các xu hướng phát triển của môi trường văn hóa trên không gian mạng trong tương lai . Đồng thời, nó cũng sẽ chỉ ra những khó khăn và thách thức mà Việt Nam đang và sẽ phải đối mặt trong quá trình xây dựng một môi trường văn hóa lành mạnh trên không gian mạng . Phần này bao gồm các mục sau:

Dự báo xu hướng phát triển của môi trường văn hóa trên không gian mạng trong thời gian tới : Đi sâu vào việc dự đoán những thay đổi và phát triển có thể xảy ra trong môi trường văn hóa trực tuyến.

Những khó khăn, thách thức đối với việc xây dựng môi trường văn hóa trên không gian mạng ở Việt Nam hiện nay: Làm rõ những trở ngại và thách thức cụ thể mà Việt Nam đang phải đối diện trong việc xây dựng môi trường văn hóa trên không gian mạng. Cho thấy sự gia tăng của thông tin xấu độc trên không gian mạng. Bên cạnh những nội dung tích cực và có giá trị, vẫn tồn tại và phát triển các thông tin tiêu cực, văn hóa ngoại lai độc hại, gây ảnh hưởng xấu đến đời sống tinh thần và văn hóa của người dân. Đáng chú ý, đã chỉ ra được sự phát triển của nhiều hình thức tệ nạn xã hội trực tuyến như: Xâm phạm quyền riêng tư; Tin nhắn rác; Lừa đảo trực tuyến; Tấn công mạng; Phát tán phần mềm độc hại; Cá cược, đánh bạc, lô đề, cho vay nặng lãi, mua bán ma túy, chất cấm. Nguyên nhân một phần là do sự phát triển của khoa học công nghệ và Internet tạo điều kiện thuận lợi cho các hành vi vi phạm pháp luật. Những đối tượng xấu có thể khai thác các lỗ hổng công nghệ để thực hiện các hành vi phạm pháp và gây ra các nguy cơ về an ninh mạng.

Ngoài ra sự xuất hiện của các nội dung tiêu cực khác như bảo thủ, dân tộc chủ nghĩa, phát xít mới, kỳ thị tôn giáo trên không gian mạng, cho thấy sự đa dạng của các vấn đề tiêu cực đang tồn tại.

2. Các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả xây dựng môi trường văn hóa trên không gian mạng ở việt nam hiện nay: Đề xuất các giải pháp và biện pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả của công tác xây dựng môi trường văn hóa trên không gian mạng tại Việt Nam . Các giải pháp này được đề xuất trên nhiều phương diện khác nhau, bao gồm:

Đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức, tăng cường khả năng tự vệ của người dùng mạng: Giải pháp này nhấn mạnh vai trò của việc nâng cao nhận thức và kỹ năng cho người sử dụng Internet để họ có thể tự bảo vệ mình và góp phần xây dựng môi trường mạng lành mạnh.

Hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách xây dựng môi trường văn hóa trên không gian mạng: Mục này tập trung vào việc cải thiện hệ thống pháp luật và các chính sách liên quan đến quản lý và xây dựng văn hóa trên không gian mạng.

Kiện toàn bộ máy quản lý, nâng cao chất lượng, hiệu quả quản lý văn hóa trên không gian mạng : Giải pháp này đề xuất việc củng cố và nâng cao năng lực của các cơ quan quản lý nhà nước trong lĩnh vực văn hóa trên không gian mạng.

Nâng cao chất lượng các sản phẩm, dịch vụ và hoạt động văn hóa trên không gian mạng: Mục này tập trung vào việc khuyến khích và tạo điều kiện để phát triển các nội dung văn hóa trực tuyến có chất lượng cao, lành mạnh và đa dạng.

 Đẩy mạnh xây dựng văn hóa ứng xử, chuẩn mực giá trị văn hóa trên không gian mạng: Giải pháp này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng các quy tắc ứng xử văn minh và định hướng các giá trị văn hóa tốt đẹp trên môi trường trực tuyến.

 Phát huy vai trò của khoa học công nghệ, quản lý bằng các biện pháp kỹ thuật, nâng cấp cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin: Mục này đề xuất việc ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật để quản lý và xây dựng môi trường văn hóa trên không gian mạng một cách hiệu quả hơn.

Tăng cường phối hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội: Giải pháp này nhấn mạnh sự cần thiết của sự phối hợp chặt chẽ giữa các chủ thể khác nhau trong xã hội để tạo ra một môi trường văn hóa mạng lành mạnh.

Nhìn chung, chương 4 tập trung vào việc nhìn nhận về tương lai của môi trường văn hóa trên không gian mạng, xác định những thách thức cần đối mặt và đề xuất một loạt các giải pháp toàn diện để xây dựng một môi trường văn hóa mạng lành mạnh và hiệu quả tại Việt Nam.

Quyển sách “Môi trường văn hóa trên không gian mạng” hiện được phục vụ tại Thư viện tỉnh Vĩnh Long, số 78 đường Nguyễn Huệ, phường 1, thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long. Kính mời quý bạn đọc đến đọc quyển sách này và tìm hiểu những quyển sách hay khác.

Ký hiệu môn loại: 302.23109597/M452TR

Quốc Cường